Cách đảo lớn Phú Quý khoảng 800m với 15 phút đi xuồng máy, đảo Hòn Tranh nổi bật như một niềm kiêu hãnh giữa đại dương bao la. Sau Phú Quý, Hòn Tranh là đảo có diện tích lớn thứ 2 trong hệ thống 10 hòn đảo của vùng biển có hệ sinh thái độc đáo này.Hòn Tranh chỉ rộng 0,8km2, nằm ở phía Đông Nam của đảo lớn Phú Quý, đảo có hình chữ S của nước Việt Nam thu nhỏ.
Trên đỉnh cao nhất của đảo Hòn Tranh là trạm ra đa có tầm quan sát 500 hải lý đến tận Thái Bình Dương. Nằm giữa biển khơi, nhưng Hòn Tranh quanh năm có sóng yên biển lặng, do được núi bao bọc thành một thế chắn sóng vững chãi. Bởi vậy mà bãi biển Hòn Tranh luôn trắng phau cát, nước trong vắt soi rõ từng rạn san hô và phản chiếu lấp lánh màu sắc của các loại tảo biển. Hòn Tranh có một hệ thống hang động kỳ bí, với nhiều dáng đá lạ màu chàm, vết tích của núi lửa phun trào; gắn với nhiều huyền thoại và đức tin của ngư dân vùng biển. Đó là Vũng Phật, một vùng đá trũng màu nâu đỏ, mà người dân Phú Quý cho rằng, khi chùa Linh Quang bị cháy, tượng phật bị thiêu rụi; vùng đá này có một hòn linh thạch dáng phật nổi lên. Ngư dân đã thỉnh đá về tạc tượng phật, đặt tại chùa Linh Quang. Vũng Phật đến giờ vẫn là chỗ dựa tinh thần của ngư dân khi ra khơi đánh bắt.Đi dọc bờ cát, say sưa với những huyền thoại, du khách sẽ lạc chân đến miếu Trấn Bắc. Đó là miếu thờ quận công Bùi Huy Ích, một vị tướng tài của Nguyễn Ánh, đã chết khi bảo vệ nhà vua trốn sự truy sát của nghĩa quân Tây Sơn. Bên cạnh miếu Trấn Bắc là vạn thờ 77 thần Nam Hải, đã trôi dạt cùng ngày vào đảo, được ngư dân lập vạn thờ. Hàng năm, cứ vào tháng 3 và tháng 8 âm lịch, dân đảo lớn Phú Quý lại đi xuồng máy qua Hòn Tranh để tổ chức giỗ quận công Bùi Huy Ích  và lễ cúng thần Nam Hải, cầu cho một mùa biển no ấm. Đảo Hòn Tranh xinh đẹp bây giờ chính là nơi lánh nạn của vua Gia Long. Dấu vết còn lại, ngoài miếu Trấn Bắc còn có một giếng nước ngọt, dân đảo gọi là giếng Nguyễn Aùnh. Điều đặc biệt của giếng nước này là mùa mưa hay mùa hạn, giếng vẫn đầy ắp nước cho bộ đội sử dụng quanh năm.
Giếng Nguyễn Ánh cung cấp nước ngọt cho Hòn Tranh
Những chiến sĩ hải quân làm nhiệm vụ trên đảo kể rằng, trước đây đêm ở Hòn Tranh nhìn về đảo lớn Phú Quý, cứ như quê nghèo nhìn về thành phố với sầm uất ánh đèn, nhộn nhịp cuộc sống nơi bến cảng. Còn bây giờ, Hòn Tranh đã có điện. Chương trình 661 cộng với sự cần cù, chịu thương chịu khó của những người lính làm nhiệm vụ canh giữ đảo, đã giúp Hòn Tranh được phủ xanh những rặng dương, mù u, tràm, dừa, điều, dứa dại… Một hệ thống đường mòn bao quanh đảo đã được các chiến sĩ mở để khách tham quan, khám phá những nét độc đáo mà tạo hóa đã ban tặng cho Hòn Tranh. Hệ thống thực vật phong phú này cũng là chỗ trú ẩn, sinh sôi của các loài động vật trên cạn như thằn lằn đá, tắc kè, rắn mối, cua dẹp… Mùa nước cạn, Hòn Tranh hào sản với các loại ốc biển, cá, mực mà chỉ cần những dụng cụ đơn giản, ngư dân có thể đánh bắt cho những buổi chợ sớm.
Nếu có điều kiện ở đêm cùng với đảo, du khách sẽ cùng các chiến sĩ giữ đảo soi đèn bắt còng gió, câu mực, bắt cua dẹp hoặc… săn rắn biển trên các mỏm đá gần bờ. Sản vật từ biển săn được sẽ cho những món ăn tươi ngon, phục vụ đêm văn nghệ cây nhà lá vườn ngọt ngào tình quân dân. Nếu ra đảo vào mùa Nam, mùa chim về làm tổ trên các đồi cỏ cao sát triền sóng, là sự may mắn cho du khách. Những trứng chim nhỏ xinh đủ màu sắc là món quà giản dị nhưng không “đụng hàng”. Mùa Nam Hòn Tranh không nhiều gió. Không gian hết sức tĩnh lặng, yên bình; chỉ có tiếng sóng vỗ khẽ vào bờ đá, hòa cùng thanh âm của tiếng đàn gió vi vu trên những tán dừa. Nếu có dịp đến Phú Quý, du khách hãy một lần đến với Hòn Tranh để chiêm ngưỡng vẻ đẹp mà thiên nhiên đã dành cho hòn đảo nhỏ này, và cảm nhận sức sống mới sinh sôi trên nền nham thạch cũ.